Kto to powiedział – jak znaleźć autora cytatu?

W internecie jest mnóstwo cytatów, powiedzonek i memów z tekstami, które niejako należą do kogoś znanego. Zwykle są podpisane tylko imieniem i nazwiskiem autora, bez podania źródła, skąd dany tekst pochodzi. Zdziwiłbyś się gdybym powiedziała, że spora część tych cytatów w rzeczywistości brzmi inaczej, a nawet nie padła z ust osoby, której go przypisujemy. A wiesz jak znaleźć autora cytatu?

Przez jakiś czas pracowałam w instytucji, która zajmowała się nauczaniem Jana Pawła II. Gromadziłam zbiory, wzbogacałam zasoby, notowałam źródła i nieustannie weryfikowałam to, co Papież powiedział. Nie było dnia, gdy nie walczyłam z cytatami – ich prawdziwym brzmieniem, wersjami w różnych językach, prawdziwym pochodzeniem, wiarygodnością itd. Liczba fałszywych cytatów, zdań wyrwanych z kontekstu, sformułowań przeinaczonych potrafiła naprawdę przyprawić o ból głowy. Serio! I w zasadzie była to walka z wiatrakami, bo argumenty, że w żadnym z papieskich tekstów takiego cytatu nie ma, nie do każdego trafiała, bo „przecież w internecie napisali, że to Karol Wojtyła”, „a to zdanie jest takie ładne”. Ale Papież to tylko przykład, bo fałszywych cytatów w internecie jest mnóstwo i tylko od naszego rozeznania, ostrożności, uważności i żyłki do weryfikowania zależy, czy fałszywy cytat puścimy dalej w świat.

Prawda to czy nie?

Jakiś czas temu moja znajoma wrzuciła w mediach społecznościowych taki cytat:

Umysły podobnie jak spadochrony funkcjonują prawidłowo, kiedy są otwarte. Arystoteles

Dziwne? No raczej. Artystoteles i spadochron!? Czerwona lampka już mi się pali. Sprawdźmy, co mówi wujek Google. Nauczona doświadczeniem nie wpisuję tego zdania w cudzysłowie. Chcę sprawdzić, jakie zdania i frazy Google mi pokaże bez ograniczania go w kwerendzie. No i proszę… okazuje się, że jest kilka wersji tego cytatu.

Dobra, ale załóżmy, że to zdanie powiedział ktoś w obcym języku – wersja może zależeć od tłumacza przecież, prawda? Próbując zestawić najczęściej występujące wyniki, mamy następujący zestaw cytatów i nazwisk:

Umysły podobnie jak spadochrony funkcjonują prawidłowo, kiedy są otwarte. Arystoteles
Umysł jest jak spadochron. Nie działa, jeśli nie jest otwarty. Frank Zappa
Umysł jest jak spadochron. Najlepiej działa wtedy, kiedy jest otwarty. Albert Einstein
Umysł jak spadochron – najlepiej pracuje gdy jest otwarty. Grzegorz Turniak

No to spróbujmy stworzyć wersję angielską tego cytatu, a w zasadzie wpisać słowa kluczowe i sprawdzić, co inna wersja językowa na to. Wyniki prezentują się następująco:

A mind is like a parachute. It doesn’t work if it is not open. Frank Zappa
Minds are like parachutes – they only function when open. Thomas Dewar
The mind is like a parachute… It only works if we keep it open. Albert Einstein
Mind like parachute, only function when open. Charlie Chan (to cytat z kwestii filmowej – Charlie Chan jako bohater filmu Charlie Chan at the Circus z 1936 r.)

Dalsza kwerenda doprowadziła mnie w dwa miejsca:

Wikiquote, gdzie słowa przypisuje się Tomasowi Dewarowi i na stronę „The Bick Apple” prowadzoną przez Barrego Popik’a (współtwórcę Oxford English Dictionary, Dictionary of American Regional English, Historical Dictionary of American Slang, Yale Book of Quotations czy Dictionary of Modern Proverbs), który cytat wziął na warsztat i zrobił fajne „dochodzenie”. Niestety wychodzi z niego, że Tomas Dewar jako autor tego zdania też jest wątpliwy.

Strona, którą prowadzi Barry Popik jest w ogóle arcyciekawa. Poleca wszystkim, którzy mają ochotę na trochę takich dochodzeń w związku z cytatami… znacie cytat „the sky’s the limit”? A wiecie skąd jest? Mocno polecam. Przy okazji odkryłam, że takie dochodzenia prowadzi też Garson O’Toole (nota bene autor książki „Hemingway Didn’t Say That. The Truth Behind Familiar Quotations”) na blogu Quote Investigator. Postów na blogu jest ponad 1500! I to też jest dla maniaków fajny przykład researcherskich rozkminek – case stady „śledztwa” krok po kroku, szczegółowe linki, odniesienia, bibliografia. Mniam!

Jak znaleźć autora cytatu?

Oto 5 podpowiedzi, które warto rozważyć jeśli szukacie prawidłowego cytatu, jego źródła lub autora:

1. Prawda jest taka, że wiele cytatów jest cytowanych źle i ich brzmienie różni się od wersji pierwotnej/prawdziwej. Dlatego podczas wyszukiwania cytatu spróbuj użyć słów kluczowych, a nie całej frazy, zwłaszcza jeśli nie masz pewności co do tego, jak dokładnie zdanie jest sformułowane. Możesz też spróbować przejrzeć teksty/prace konkretnego autora, jeśli go znasz.

2. Spróbuj poszukać cytatu/słów kluczowych w innych językach.

3. Skorzystaj z miejsc, które dają możliwość szukania cytatów lub szukania w pełnym tekście, np. Google Books, Internet Archive, Wikiquote, Wikicytaty, Lubimy czytać. Sprawdź też, czy ktoś inny nie szukał już tego, czego ty szukasz – zerknij na blogi Barrego Popik’a i Garsona O’Toole.

4. Jeśli szukasz cytatów z filmów, seriali lub piosenek skorzystaj z baz witryn IMDb, Play Phrase, Lyrics.

5. Szukaj cytatów w wersji papierowej – o dziwo książek z cytatami nadal wychodzi sporo… trudno przeglądać wszystkie po kolei, żeby namierzyć jakiś cytat, ale jeśli znasz autora, być może taki krok ma jakiś sens.

Są takie cytaty, którym bez względu na to, jak bardzo się staramy, nie możemy ustalić autora ani źródła. Są też cytaty przypisane tak wielu autorom, że prawie niemożliwe jest ustalenie, kto tak naprawdę powiedział dany tekst jako pierwszy. Wiele cytatów, szczególnie znanych, jest często źle cytowanych przez mówców, polityków i media, co znacznie utrudnia identyfikację autora i źródła. Niektóre cytaty nie są wcale cytatami, ale są przysłowiami lub idiomami. Tak… identyfikacja cytatu – wbrew pozorom – to potrafi być naprawdę siermiężne zadanie.

Macie jakieś cytaty do zweryfikowania?